در سخنی از امام سجاد داریم که می فرمایند : ( اللَّهُمَّ اسْلُکْ بِیَ الطَّرِیقَةَ الْمُثْلَى ؛ خدایا مرا به راه درست ببر.)

هر مسلمان روزانه 17 بار چنین خواسته ای را ازخداوند دارد :" اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ ؛ خدایا ما را به راه راست هدایت کن ." ¹

علاوه براین آیه در قرآن ، در چندین جای دیگر نیز قرآن کریم به عبارت صراط مستقیم اشاره دارد.²

راه راست ، چه راهی است و چگونه محقق می شود ؟!

از نظر قرآن ، راه مستقیم ، پرستش خدا و تمسک به خدای سبحان و در راه اهل نعمت قرار گرفتن است . مراد اهل نعمت ، در دیدگاه قرآن و سنت ، همان انبیاء و صدیقین و شهدا و صالحین و امامان معصوم (ع)  هستند .³

راه هوس‌ها ، راه طاغوت‌ها ، راه مردم ، راه مستقیم نیست . راه مستقیم راه خداست ؛ « إِنَّ رَبِّی عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ »⁴ ، راه مستقیم راه پیغمبران است ؛ « إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلینَ عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ »⁵ ، راه مستقیم راه بندگی خداست ؛ « وَ أَنِ اعْبُدُونی‏ هذا صِراطٌ مُسْتَقیمٌ »⁶، راه مستقیم راه توکل به خداست ؛ «وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقیمٍ»⁷

اینکه انسان همیشه در راه مستقیم بماند خیلی مهم است . به علی ابن ابیطالب گفتند : شما چرا اینقدر «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ » می‌گویید؟ شما علی هستید و در راه مستقیم قرار دارید . فرمودند: الان راه من مستقیم است و من از دقیقه ی دیگرم خبر ندارم .

در حقیقت حضرت علی (ع) با این ذکر می‌فرماید : خدایا راه مستقیم را برای من تداوم ببخش .⁸

راه مستقیم راهی است که در آن افراط و تفریط نباشد . نه اینقدر خوبی مردم را بگوییم که مبالغه کنیم و نه اینقدر حسود و بد خواه باشیم که خوبی‌های دیگران را فراموش کنیم .

 

 

 

 

 

 

ماهیت صراط مستقیم درقرآن

قرآن کریم به زیبایی و روشنی ، توسط آیه هایش ماهیت این صراط را برای ما روشن می کند .

 

ـ عبادت خدا

نص صریح و روشن در قرآن کریم دال بر آن است که ماهیت و نهاد صراط مستقیم عبادت وعبودیت خداست ، همان‌گونه که خداوند در قرآن علت خلقت خداوند آدمی را عبادت خود معرفی می‌کند و می‌فرماید: « و ما خلقت الجن و الانس الالیعبدون » ⁹

 دو آیه ذیل این معنا را افاده می‌کند ؛ « و ان اعبدونی هذا صراط مستقیم »¹⁰ ،« ان الله‌ ربی و ربکم فاعبدوه هذا صراط مُستقیم »¹¹  که عبادت خالق را ماهیت صراط مستقیم قلمداد می‌کند .

 

ـ تبعیت و پیروی کردن از خدا

 « وانه لعلم للساعة فلا تمترن بها و اتبعون هذا صراط مستقیم »¹² ؛ که راه مستقیم را در تبعیت از خود منحصر می‌کند .

ـ صراط الله

"وکذلک اوحینا الیک روحاً من امرنا... و انک لتهدی الی صراط مستقیم صراط الله الذی له ما فی السموات و ما فی الارض ، الا الی تصیر الامور " ¹³

صراط الهی که خدا برای هدایت بشر تعیین کرده است ، تعدد پذیرنیست ، لذا دستور به تبعیت از یک صراط آمده است و به پیروی از سبل و راه‌های متفرق انذاروهشدار داده شده است ،" وان هذا صراطی مستقیما فاتبعوه ولا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله ذلکم وصیّکم به لعلکم تتقون "¹⁴

 

ـ دین قیم و حنیف ، آئین ابراهیم (ع) ، یکتاپرستی

واژه مهم " نحیف " ، در لغت به معنای گرایش و جهت‌گیری به سمت خاص¹⁵، تسلیم راستین¹⁶ ، تغییر جهت از ضلالت به راه راست¹⁷ و در تفسیر مجمع‌البیان به معنای استقامت بر طاعت و طریق حق آمده است. ¹⁸

" قل انّنی هدئنی ربی الی صراط مستقیم دینا قیّماً مله ابراهیم حنیفا و ما کان منْ المشرکین "¹⁹ ، دقت در این آیه نشان می‌دهد که صراط مستقیم همان دین استوار و آئین یکتاپرستی ابراهیم است و دین قیم و استوار دینی است که خود ایستاده‌ است و دیگران را نیز به پا می‌دارد .

 

ـ اعتصام الله

" وکیف تکفرون و انتم تتلی علیکم... و من یعتصم بالله فقد هدی الی صراط مستقیم "²⁰ ؛ در این آیه معنای روشن و عیمق اعتصام به خدا یا راهیابی به صراط مستقیم نشان می‌دهد که این دو واژه رابطه معنایی بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند .

نگاهی به معنای صراط مستقیم در قرآن کریم

نشانه‌های این راه درست و مستقیم چیست ؟

1- هدف دار

کار و راه درست آن است که دارای هدف ، آن هم ، هدف عالیه باشد .

2- هدف‌ نزدیک باشد

افراد زیادی درباره زندگی و ازدواج و تحصیل در عالم خیال هستند . روایات زیادی داریم که آرزوهای طولانی شما را از خیلی چیزها محروم می‌کند .

3- قابل توسعه و سبقت و رشد باشد

بعضی از هدف‌ها مثل کوچه بن بست قابل توسعه و رشد نیست .هدفی درست و خوب است که هم امروز و هم فردا مفید باشد .

4- همراهان خوبی داشته باشد

معصوم می فرماید: اگرکسی مرد و او را نمی‌شناسید ، ببینید چه کسانی او را تشییع می‌کنند .

قرآن می‌فرماید : " وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً  ." ²¹

5- روشن باشد

انسان درعین این که مجهز به استعدادی فطری است ، نیازمند به راهنما و هادی نیز می باشد ، زیرا انسان با همه موجودات دیگر که استعدادی طبیعی برای کمالات خود دارند ، یک تفاوت اساسی دارد و آن این است که موجودات دیگر همه راهشان در طبیعت مشخص شده و هرکدام بیش از یک راه نمی توانند داشته باشند ولی انسان این گونه نیست ، انسان صدها راه در مقابل او نهاده شده که می تواند هر کدام آنها را انتخاب کند .

در سوره والیل می فرماید : " ان سعیکم لشتی ؛ شما بنی آدم کوشش هایتان ، مختلف و متفرق است ."²²

انسان چگونه می تواند درراه راست و مستقیم قرار گیرد ؟!

در این باره توضیح آیت الله جوادی آملی تقدیم می گردد :

" انسان موجودی بی حرکت نیست ، بلکه سالک و رونده است و مقصود این حرکت و سلوک نیز « لقاءالله » است . قرآن کریم خطاب به همه انسان ها می فرماید :« یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه »²³ . همه افراد بشر، مؤمن و کافر، « مسافر الی الله » هستند و همگی آنان به ملاقات پروردگارشان خواهند رسید ; با این تفاوت که مؤمنان ، جمال و مهر حق را ملاقات می کنند و کافران جلال و قهر او را . یکی خدا را به وصف « ارحم الراحمین » ملاقات می کند و دیگری او را به وصف « اشدالمعاقبین » می یابد .

در بین همه راه هایی که انسان می تواند طی کند و به خداوند برسد ، تنها یک راه « صراط مستقیم » و راه هدایت است و دیگر راه ها منحرف هستند . اگر کسی در راه درست و در صراط مستقیم حرکت کند ، در پایان راه به خدای « ارحم الراحمین » واگر از بیراهه برود ، باز هم به همان خدا می رسد ; ولی با وصف « اشد المعاقبین » .

صراط مستقیم و نیز راه های انحرافی را کتب آسمانی و خصوصا قرآن کریم معرفی کرده اند: « انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا »²⁴ این انسان است که باید خودش راه مستقیم را انتخاب کند ، یا از طریق نهر بزرگ صراط مستقیم به عمق دریا برسد و یا از طریق جویبارهای پیچ در پیچ برود و در کناره های دریا بماند ."

 

 

1- حمد / 6

2- 52 شوری / 51 آل عمران / 126 انعام / 153 انعام /61 یس

3- فاتحه / 6و7; آل عمران / 51و101; نساء / 69

4- هود / 56

5- یس / 3- 4

6- یس / 61

7- آل عمران / 101

8- نهج البلاغه / ح 25

9-ذاریات / 56

10- یس / 61

11- آل عمران / 51

12- زخرف / 61

13- شوری / 52 - 53

14-   انعام / 153

15- مفردات راغب

16- همان

17- همان

18- مجمع البیان / ذیل آیه ی  161 انعام

 

19- انعام / 161

20- آل عمران / 101

21- نساء / 69

22- لیل / 4

23- انشقاق / 6

24- انسان / 3